L’onn 1784 ha il filosof tudestg Immanuel Kant publitgà en la ‹Berlinische Monatsschrift› il tractat ‹Resposta a la dumonda: Tge è l’illuminissem?›. L’ediziun da quest pitschen essai che dueva daventar ordvart influent croda en ina fasa centrala entaifer la lavur publicistica da Kant.
Suenter si’ovra precritica (ch’era ida a finir en ils famus onns da taschair) è cumparì il 1781 l’opus magnum da Kant, la ‹Kritik der reinen Vernunft›. Ma quest’ovra epocala – che dueva marcar pli tard la vieuta copernicana entaifer la filosofia – n’è l’emprim betg vegnida chapida en sia muntada e sias consequenzas per l’istorgia dal pensar da l’umanitad. (E be en parantesa: il Vatican ha schizunt duvrà fin il 1827 per metter la ‹Kritik der reinen Vernunft› sin l’index dals cudeschs scumandads). Perquai ha Kant laschà suandar il 1783 las ‹Prolegomena› che na furman nagut auter ch’in agid da lectura per la ‹Kritik der reinen Vernunft›. Ed ussa, a la fin da l’onn 1784, steva Kant curt avant la publicaziun da la ‹Grundlegung zur Metaphysik der Sitten› (1785) che dueva introducir en ses pensar in element betg main famus, numnadamain l’imperativ categoric («Agescha be tenor quella maxima, da la quala ti pos a medem temp vulair ch’ella daventia ina lescha generala.»).
Il pitschen essai ‹Tge è l’illuminissem?› è pia quasi in product lateral ch’è resortì d’ina da las fasas las pli creativas entaifer l’operar da Kant. E quest pitschen tractat filosofic-politic na dovra tuttavia betg sa zuppar davos las ovras pli voluminusas ch’al circumdeschan. I reussescha numnadamain a Kant da sviluppar sin paucas paginas ed en ina lingua ordvart concisa betg main ch’in entir program da l’illuminissem. E quasi en passant furnescha el gist anc la pli enconuschenta definiziun per quest moviment spiertal (la quala nagin che frequenta ina scola cuntinuanta na po sa lubir da betg enconuscher):
«L’illuminissem è la sortida da l’uman or da ses stadi minoren ch’el ha sez chaschunà. Il stadi minoren è l’inabilitad da far diever da ses intelletg senza vegnir manà d’insatgi auter. Chaschunada sezza è questa minorennitad sch’ella na deriva betg da mancanza d’intelletg, mabain da resolutezza e da curaschi da far diever da ses intelletg senza vegnir manà d’insatgi auter. Sapere aude! Hajas il curaschi da far diever da tes agen intelletg! è pia la parola da l’illuminissem.»
L’ediziun rumantscha da l’essai ‹Tge è l’illuminissem?› en furma da cudesch da Vichipedia cuntegna l’emprim ina translaziun integrala dal text ch’è tegnida datiers da l’original. Alura suonda ina versiun sinoptica tudestg-rumantscha che lubescha da cumparegliar tranter l’original e la translaziun. A quest’emprima part dal cudesch – l’ediziun dal text – suondan materialias che cumpiglian infurmaziuns davart l’autur, ch’approfundeschan l’essai sco tal e che dattan in sguard general a l’epoca da l’illuminissem.
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Immanuel Kant Titel: Resposta a la dumonda: Tge è l’illuminissem? Chasa editura: Vichipedia rumantscha Onn da publicaziun: 2015 Dumber da segns: 130 000 (91 p.) Links Telechargiar l’essai da Kant en format epub Telechargiar l’entir cudesch sco e-book Empustar sco cudesch stampà (book-on-demand) Emprestar Dossier tematic davart l’illuminissem Dossier tematic davart Immanuel Kant |
MAGLIACUDESCHS 
