«Die Form unseres Regiments ist democratisch» – uschia s’exprimivan ils Grischuns gia en il 17avel tschientaner davart lur sistem politic. L’istoricher Georg Jäger dat in sguard in pau pli differenzià al svilup da la democrazia grischuna da las structuras premodernas al stadi modern.
Oriundamain è il text cumparì en il Sulom Surmiran dal 2003; il titel cumplain è ‹«…ungelehrt und ohne jedes andere Wissen, ausser der Pflege des Viehs…». 200 onns chantun Grischun: pertutgant la tradiziun dal pensar democratic en noss Chantun›. Sco ch’i resorta da l’introducziun, ha Georg Jäger scrit ses tractat en vista al giubileum da 200 onns appartegnientscha dal Grischun a la Svizra (1803–2003). Tuttina – uschia Jäger – na sa fatschentia el betg (u strusch) cun ils eveniments da la helvetica e mediaziun; quels sajan gia vegnids tractads da Martin Bundi en ina scrittira commemorativa separata (numnadamain: ‹Davart l’impurtanza dal temp enturn il 1803 per il svilup statal dal Grischun. Scrittira per las festivitads da giubileum dal chantun Grischun per ils 200 onns adesiun a la Confederaziun svizra›).
Malgrà questas decleraziuns da l’autur – che paran a l’emprima egliada cuntradictoricas –, ha il text da far fitg bler cun la vieuta revoluziunara dals onns enturn il 1800. Quella marchescha numnadamain la fin da la Republica da las Trais Lias (da caracter premodern) ed il cumenzament dal chantun Grischun (cun sias structuras statalas modernas). E qua giascha gist er l’interess da l’autur, numnadamain en la dumonda, co che questas structuras premodernas e modernas sajan colliadas ina cun l’autra. U formulà autramain: Datti lingias da cuntinuitad che mainan da las veglias libertads e dals vegls dretgs da participaziun democratica fin en il dretg constituziunal vertent? Furma l’ominus process da liberaziun dal 14avel/15avel tschientaner la basa per la democrazia directa svizra e grischuna sco ch’ella è fixada en la constitiziun dal stadi modern?
Cuntrari als istorichers da pli baud, appartegna Georg Jäger ad ina generaziun che respunda questa dumonda a moda critica, sco ch’i resorta da si’analisa d’ina funtauna dal 17avel tschientaner:
«Nus fruntain qua sin in mitus da libertad tempriv, sco quai ch’el dueva daventar pli tard ina part dal pensar naziunal dal 19avel tschientaner, l’ideologia purtanta dal stadi liberal. (…) Betg pir en il 19avel tschientaner, mabain gia bler pli baud sa referiv’ins ad in’istorgia eroica. Il maletg sviluppà e – pli correct – construì en la cronica grischuna è vegnì furmà analog a quel da la Confederaziun dal 16avel tschientaner.»
E gist pervi da la construcziun d’in tal ideal democratic quasi atemporal han blers er gì difficultads da sa famigliarisar cun las novas structuras dal temp suenter il 1803, sco che Jäger mussa en la segunda part da ses tractat: «Democrazia signifitgava (…) en la Veglia Republica en spezial autonomia communala; las vuschs vegnivan dumbradas sco collectiv (tenor vischnancas) e betg tenor ils chaus. Quai n’era pia betg anc la democrazia da l’egualitad giuridica d’individis maiorens sco quai che l’illuminissem postulava. Pervia da questas differenzas tranter la veglia e la nova democrazia avevan a l’entschatta dal 19avel tschientaner blers en il Grischun gronda fadia cun l’idea liberala d’ina democrazia parlamentara.»
Quai han surtut resentì ils chaus liberals, per ils quals il tempo viaden en il temp modern gieva memia plaun. Jäger illustrescha quai a l’exempel d’ina funtauna dal 1842 (che deriva probablamain dal giuven politicher Peter Conradin Planta) e concluda en vista a la revisiun da la Constituziun dal 2003: «Ch’il temp è sa midà dapi lura, nagin che na snega. Però ina tscherta ‹longue durée› da diversas structuras da mentalitad n’è betg da survesair, pensain be a la discussiun actuala pervi da la nova Constituziun chantunala.»
| Indicaziuns bibliograficas Autur: Georg Jäger Titel: «…ungelehrt und ohne jedes andere Wissen, ausser der Pflege des Viehs…». 200 onns chantun Grischun: pertutgant la tradiziun dal pensar democratic en noss Chantun Onn da publicaziun: 2003 (Sulom Surmiran) / 2014 (e-book) Dumber da segns: ca. 18 500 Links Telechargiar sco e-book In sguard al mitus da liberaziun a nivel naziunal |
MAGLIACUDESCHS 
