Sco che mussan retschertgas dendrocronologicas è il palantschieu sura vegnì realisà curt suenter il 1114. Quest cudesch illustrà en format grond preschenta ils misteris da las tavlas picturadas en in rom ch’è commensurà a quest’ovra d’art singulara.
Il cudesch cumenza cun ina prefaziun da l’istoricher d’art Christoph Simonett (1906–1981), oriund da Ziràn e stà durant blers onns directur da l’Institut svizzer a Roma. Alura suonda in’introducziun da l’autur principal Diether Rudloff (1926–1989), en la quala el situescha si’ovra entaifer las enconuschientschas che l’istorgia d’art ha rimnà sur generaziuns davart il palantschieu sura a Ziràn. Silsuenter preschenta Rudloff las trais parts principalas dal cudesch che derivan da sia plima: «L’emprima part, relativamain curta, descriva l’istorgia da l’erecziun, la tecnica, la construcziun e la dataziun dal palantschieu sura.» L’accent principal, uschia cuntinuescha l’autur, haja el mess sin las autras duas parts da sia preschentaziun: «La part amez emprova da skizzar la schientscha mitica dals maletgs e l’estetica da l’epoca romanica. I sa tracta qua da l’‹Homo Caelestis›, l’uman orientà vers il tschiel.»
«Per l’‹Homo Caelestis› n’exista anc nagina separaziun da l’intern e da l’extern, da carstgaun e mund, da furma e cuntegn. La contemplaziun meditativa da maletgs cun in cuntegn profund signifitga per el la chapientscha dal mund. Cuntrari a nus umans dad oz n’era el dentant betg anc capavel d’observar il mund sensual e da furmar londerora noziuns raziunalas ed abstractas.»
En la terza part sviluppa l’autur sin quest fundament in’interpretaziun detagliada dal palantschieu sura da S. Martin che correspunda en sia tripartiziun a la teologia istorica trinitara che Gioachino di Fiore ha sviluppà vers la fin dal 12avel tschientaner. «Quella cumprova er cleramain che l’iconografia da la vita e da la passiun da Cristus na vegn betg interrutta qua senza senn suenter la scena che Jesus vegn curunà cun spinas, mabain ch’ella passa da maniera dal tuttafatg significativa a las set scenas da la legenda da S. Martin e finescha cun quellas.»
A la fin dal cudesch suonda ina contribuziun da Christoph Eggenberger, docent privat a l’Universitad da Turitg. En quella alleghescha l’autur novs aspects d’interpretar il senn da las sirenas musicantas cuntegnidas en il program dals maletgs. E per finir preschentan ils dus archeologs Ulrich Ruoff e Mathias Seifert curtamain ils pli novs resultats davart la dataziun da las tavlas picturadas cun agid da la dendrocronologia.
Il cudesch è illustrà ritgamain en alv e nair ed en colur (fotografias da Peter Heman) e cuntegna divers plans da survista (posiziun geografica da Ziràn; plan orizontal da la baselgia) sco er ina charta dal mund dal 13avel tschientaner (ch’è da muntada centrala per l’interpretaziun dal palantschieu sura che vegn preschentada). Sper numerus citads pli lungs or da la Bibla e las apocrifas, che gidan a chapir ils maletgs, cumpiglia il cudesch er ina survista cumplessiva dal program da maletgs cun la descripziun correspundenta (p. 166–169) ed ina survista tabellara dals texts en la Bibla ed en las apocrifas sin ils quals sa basan las tavlas da maletgs. Sin il fegl agiuntà al cudesch vegnan la finala explitgads in grond dumber da pleds rumantschs che na pudessan betg esser chapibels a mintga lectur(a).
Diether Rudloff è naschì a Kiel en Germania ed è mort il 1989 en Spagna – curt avant ch’il cudesch cumparia. Rudloff è sa deditgà en sias publicaziuns a las pli differentas epocas d’art, ha dentant gì ina predilecziun speziala per la romanica. I na fa perquai betg surstar che l’autur tira parallelas tranter la pictura da S. Martin e quella da la Catalugna, medemamain realisada sin lain. Rudloff è stà in antroposof ch’ha empruvà da stgaffir en sias ovras in’‹estetica spirituala›. Da qua è il pass magari pitschen vers in pessimissem cultural envers il temp preschent, sco quai ch’i resorta gist er da l’epilog dal cudesch davart Ziràn: «Pertge returna il viandant modern pia adina puspè uschè gugent enavos a Ziràn? Perquai ch’el chatta qua la ritgezza e l’opulenza dals vairs maletgs betg anc corrupts – in cuntrast singular cun la povradad ed il vid da la gronda quantitad da maletgs manzegnus da nossa epoca dals meds da massa.» Malgrà quai sa preschenta Rudloff indiscutablamain sco grond enconuschider da l’epoca romanica. En si’ovra davart il palantschieu da s. Martin al reusseschi da clamar avant l’egl spiertal dal lectur la schientscha e mistica medievala, la quala serva sco clav per acceder a quest stgazi prezius da l’istorgia d’art ch’è situà quasi ‹davant chasa›.
| Indicaziuns bibliograficas Auturs: Diether Rudloff / Peter Heman Titel: Ziràn – il palantschieu sura romanic en la baselgia da s. Martin Chasa editura: Peter Heman, Basilea (tud.) / Renania (rum.) Onn da publicaziun: 1989 Dumber da segns: ca. 100 000 (176 p.) Links Preschentaziun dal cudesch La romanica sco epoca d’art Cumprar Emprestar |
MAGLIACUDESCHS 
