‹En connex cun Endre› raquinta la vita d’in fugitiv ungarais. Quel era arrivà il 1956 en Svizra suenter che l’insurrecziun dal pievel era vegnida abattida. Il purtret da Toni Berther cuvra l’entira epoca da la Guerra fraida – da la fin da la Segunda Guerra mundiala fin la vieuta dal 1989/90.
Ils 23 d’october 1956 è prorutta en l’Ungaria in’insurrecziun dal pievel cunter la regenza communistica e la pussanza d’occupaziun sovietica. Entaifer paucs dis è vegnida installada ina nova regenza sut Imre Nagy; l’Ungaria è sortida dal Patg da Versovia, ha declerà sia neutralitad ed appellà a l’armada sovietica da bandunar il pajais.
Ina da las premissas per quest svilup ha furmà la fasa da destalinisaziun che Chruschtschow aveva mess ad ir a chaschun dal di da partida communistic il favrer 1956. Ma uss pareva l’Uniun sovietica bunamain da perder la controlla entaifer il bloc da l’ost, en vista a la ‹marschauna politica› che sa fascheva valair pli e pli (p.ex. er en Pologna). Igl aveva num da statuir in exempel – e l’unfrenda da quai è daventada l’Ungaria.
L’armada sovietica ch’ha invadì il pajais ha numnadamain abattì ils revoltants cun tutta forza. Uschia ha il cumbat per la libertad chattà ina fin sanguinusa. Tschients commembers da l’opposiziun èn vegnids executads e dieschmillis impraschunads u internads. E tschientmillis Ungarais èn fugids da la dictatura en il vest.
Il destin d’in da quests fugitivs tracta il purtret istoric ‹En connex cun Endre›. L’autur da quel, Toni Berther (1927–2015), è oriund da Camischolas/Tujetsch. Dal 1956 al 1987 è el stà emploià chantunal ed ha fatg là carriera fin al chau da la polizia d’esters. Daspera ha el adina puspè scrit litteratura per uffants e creschids.
Cun il fugitiv Endre ch’era arrivà tard l’atun 1956 en il Grischun è Berther vegnì en contact tant privat sco er en connex cun sia lavur tar la polizia d’esters. Las sentupadas sporadicas han cuntinuà ed il 1991 ha Berther dumandà Endre da raquintar in pau or da sia vita. Da quai è sa sviluppada ina reportascha che tanscha enavos en il temp da la Segunda Guerra mundiala en l’Ungaria, che tracta la sullevaziun dal 1956 e sia suppressiun, sco er la fugia ed il destin dad Endre en Svizra. Ed adina puspè mida Berther la perspectiva e mussa co ch’el sez ha percepì ils eveniments. Qua in exempel:
«Che Endre aveva difficultads da survegnir lavur enturn il 1975 è chapaivel. Il temp da la crisa d’ieli aveva fatg tremblar il mund. La dischoccupaziun aveva tutgà surtut ils esters en Svizra. (…) Mes enconuschent senza scolaziun professiunala ha sentì sez la crisa. El ha stuì tschertgar occupaziuns provisoricas. Sco fugitiv renconuschì n’ha el dentant betg stuì temair da stuair bandunar la Svizra. Ma ils fugitivs n’eran betg pli ils eroxs dal 1956. Suenter quasi 20 onns stueva mintgin sa dustar sco ch’el pudeva.»
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Toni Berther Titel: En connex cun Endre Onn da publicaziun: 1996 (Annalas) / 2013 (e-book) Dumber da segns: 38 500 Links Telechargiar sco e-book Infurmaziuns davart la Revolta ungaraisa dal 1956 |
MAGLIACUDESCHS 
