Quest cudesch cumpiglia ina pitschna seria da glossas ch’è cumparida il 2012 en ‹La Quotidiana›. Ils titels da quellas dian gia (quasi) tut: ‹Vegnan ils umens adina pli curius?›, ‹In um – in pled…›, ‹Dad umens ed auters utschels› ed ‹Umens online u en chamischut e chautschas sut›.
«Chars umens, betg legiai vinavant. Vus na vegnis betg ad esser intgantads. Ma jau vi tuttina scriver in pèr lingias davart in tema che m’occupa e ch’è permanentamain actual – e quel tema èn ils umens, charas lecturas.» Gia a l’entschatta fa l’autura cler duas chaussas: Ella sa drizza en emprima lingia a las dunnas – ed ella n’ha betg propi da raquintar bler dal bun davart questa curiusa spezia numnada ‹um›.
Il problem cun quests umens è surtut ch’els discurran ina lingua dal tuttafatg differenta da quella da las dunnas. En las glossas dad Etter s’exprima quest problem communicativ per exempel sco suonda:
«Sche jau dumond in um sch’el veglia vegnir cun mai sonda saira a tschaina, respunda el cun gronda probabilitad: «Forsa», ed agiunta alura: «Jau stoss anc guardar.» U: «Jau stoss anc sclerir quant ditg che jau stoss lavurar.» U: «Mes tat aveva ditg ina giada ch’el vegnia forsa speravia.» N’importa betg ch’il tat è gia mort avant in decenni.»
Ch’i sa tracta tar ‹marsianic› e ‹venusianic› da duas linguas che na paran betg propi dad esser parentadas ina cun l’autra, han er gia auters ed autras constatà (cf. qua). Il facit da tals studis sa lascha resumar sco suonda: Dunnas communitgeschan per cuntanscher chapientscha, umens per demonstrar independenza e superiuradad.
Suenter l’emprima glossa, uschia scriva Barbla Etter, saja ella vegnida supplitgada da blers da scriver ina cuntinuaziun. E vinavant: «Curiusamain han surtut umens exprimì quest giavisch. Tscherts m’han dumandà da descriver er las atgnadads da las dunnas – ma quai surlasch jau gugent a vus, chars umens.» Enstagl preschenta Etter en in stil tant serius sco divertent ulteriurs inscunters cun la spezia ‹um›. Quels fan surrir en in senn dubel: Per l’ina tradescha l’elecziun dals exempels bler davart il pensar da la dunna (forsa er senza che l’autura saja conscienta da quai…); per l’autra sa tracti savens d’ina comica da la situaziun ch’è propi adattada fitg bain per illustrar che umens e dunnas derivan da differents planets. Qua in ulteriur exempel:
«Herbert m’ha alura raquintà plain superbia da ses nov telefonin, in smartphone. – Aha. – Alura ha el prendì or da giaglioffa quel e mussà tut las funcziuns e raquintà quant pauc ch’el irradiescha e tut ina giada dumonda el: «Vuls ina giada tutgar el?»
Barbla Etter (*1978) è creschida si a Madulain ed ha frequentà la scola primara ed il gimnasi a Zuoz. Silsuenter ha ella studegià rumantsch sco er scienzas e didactica da plurilinguitad; actualmain (2018) è ella engaschada sco collavuratura scientifica a l’Institut da plurilinguitad a Friburg.
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Barbla Etter Titel: Dad umens ed auters utschels Onn da publicaziun: 2012 (La Quotidiana) / 2016 (e-book) Dumber da segns: 12 900 Links Telechargiar sco e-book |
MAGLIACUDESCHS 
