Per ordinari vegn l’acquist da la lingua da scrittira tematisà pir en l’emprima classa. Il Program da Würzburg è percunter concepì sapientivamain per la scolina. Da cumenzar sin quest stgalim cun emprims gieus da lingua po esser ina schanza gist er per linguas pitschnas.
L’intent da questa publicaziun sa lascha eruir il meglier cun dar in sguard als titels dals emprims chapitels: ‹Flaivlezza da leger e scriver e legastenia›, ‹Terapia da legastenia – pussaivladads e success›, ‹Leger e scriver – co va quai?›. Ussa dovran ins be volver enturn la successiun e survegn il suandant resultat: Il cudesch parta dal fatg che blers uffants han a l’entschatta dal temp da scola difficultads d’acquistar las abilitads fundamentalas leger e scriver. Savens resultan da quai flaivlezzas che basegnan ina terapia. Enstagl da stuair curreger pli tard deficits – uschia la ponderaziun dals auturs – vali la paina d’analisar co ch’il leger e scriver vegn acquistà; cun avischinar ils uffants gia en la vegliadetgna prescolara a moda ludica a la structura fonetica da la lingua discurrida sa laschass evitar baininqual disturbi da pli tard.
La metoda correspundenta han Petra Küspert e Wolfgang Schneider sviluppà en rom da la professura per psicologia dal svilup e psicologia pedagogica a l’Universitad da Würzburg. Il program ch’è cumparì il 1999 cumenza cun gieus da gizzar las ureglias per exercitar da tadlar bain, cuntinuescha cun exercizis da rima ed introducescha silsuenter las unitads frasa, pled e silba. La finala vegnan rendids conscients il sun inizial e singuls suns en il pled.
A questa metoda èn er vegnids attents magistras e magisters da las scolas rumantschas e l’applitgeschan gia dapi in temp cun success. Medemamain ha la Lia Rumantscha integrà ils cuntegns correspundents en ses program d’uffants ‹kidsfits›. Là stattan er a disposiziun las parts praticas dal Program da Würzburg, numnadamain l’Instrucziun per la realisaziun, il Plan da trenament (che cumpiglia 20 emnas) ed ils gieus sco tals (gieus da tadlar, rimas, frasas e pleds, silbas, suns inizials, fonems) – tut en tut in cumpendi da bundant 30 paginas (cf. il link sutvart).
L’epub dal qual nus discutain qua na cuntegna betg ils exercizis sco tals, mabain furma ina reproducziun da l’‹Introducziun teoretica ed examinaziun da l’efficacitad› sco ch’ella è cuntegnida en la versiun originala. Ils auturs tractan en quella las premissas ch’han manà al svilup dal Program da Würzburg (cf. survart), explitgeschan la muntada da la schientscha fonologica per l’acquist da la lingua da scrittira, preschentan l’examinaziun scientifica areguard l’efficacitad dal program da trenament e mussan co far diever da quel.
La ‹schientscha fonologica› sco noziun clav da lur Program introduceschan ils auturs sco suonda:
«Il success tar l’emprender da leger e scriver d’in uffant dependa la fin finala da la dumonda quant fitg ch’el ha chapì il princip alfabetic da la lingua da scrittira. Tenor quest princip è ina lingua demontabla en in dumber da fonems. Quests fonems pon vegnir scrits en grafems. L’attribuir suns a bustabs tar il scriver u bustabs a suns tar il leger succeda a basa da reglas da correspundenza. Questas reglas pon esser differentas tut tenor quant attaschada che la lingua pledada è a la lingua da scrittira. Igl è dentant difficil da demontar ina lingua acustica en singuls fonems. Er cun isolar singuls pleds han novizs da scriver difficultads, cunquai ch’i n’existan nagins segns caracteristics ch’inditgassan ils cunfins dals pleds. Per l’emprima giada na ston ils uffants betg pli drizzar l’attenziun sin la muntada dal pled, mabain sin la structura formala da la lingua pledada. Il process che pussibilitescha da sa concentrar sin las unitads linguisticas da la lingua vegn numnà en la litteratura la schientscha fonologica.»
Areguard la schientscha fonologica differenzieschan ils auturs tranter unitads grondas e pitschnas. Unitads pli grondas da la lingua pledada furman per exempel rimas e silbas. «Talas cumparan adina puspè a moda spontana durant il temp da scolina: La plipart dals uffants han plaschair da gieus da rimas, pon duvrar ils versets sco agids per emprender ordadora ed han er plaschair da chantar, sblatschar e prender dapart ils pleds en silbas.» Auter sa preschenta la situaziun però tar las unitads pitschnas, ils fonems, che na cumparan per ordinari betg a moda spontana en scolina. Perquai metta il program l’accent da l’emprima avischinaziun sin las unitads pli grondas: «Uschia pon ins resumar che gia uffants da la scolina èn abels da ponderar a moda conscienta davart la structura formala da la lingua pledada. Dentant ston ins sa restrenscher a segments pli gronds e simpels. Sin questa schientscha fonologica en il senn pli vast po alura sa sviluppar l’abilitad d’enconuscher ils singuls fonems tras in’instrucziun precisa durant l’emprender da leger e scriver en scola.»
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Petra Küspert e Wolfgang Schneider Titel: Tadlar, gizzar las ureglias, emprender. Gieus da lingua per uffants en la vegliadetgna prescolara. Program da trenament da Würzburg per la preparaziun per l’acquist da la lingua da scrittira Onn da publicaziun: ca. 2007 (il program en furma integrala en format pdf) / 2014 (e-book: part introductiva ‹Introducziun teoretica ed examinaziun da l’efficacitad›, repassada linguisticamain) Dumber da segns: 40 000 Links Telechargiar sco e-book Il program da trenament en furma integrala, incl. ils exercizis (format pdf) |
MAGLIACUDESCHS 
