René Hantke vala sco in dals pli impurtants perscrutaders dal temp da glatsch en las Alps. En la versiun rumantscha d’in da ses texts – cumparida oriundamain en las ‹Annalas› – descriva Hantke las singulas epocas glazialas en Svizra durant l’ultim temp da glatsch dal quartar.
Areguard l’istorgia da la Terra ans chattain nus oz en l’olocen. Quel ha cumenzà avant radund 11 700 onns, cura ch’il clima è daventà pli chaud. Olocen e pleistocen ensemen furman la perioda geologica quartar ch’ha cumenzà avant radund 2,6 milliuns onns. Quartar e terziar vegnan numnads cenozoicum (dapi ca. 66 milliuns onns) e quel furma ensemen cun il mesozoicum ed il paleozoicum l’èra dal fanerozoicum (dapi ca. 541 milliuns onns). Sco ch’il num di (grec vegl φανερός phanerós ‹vesaivel›, ζῷον zôon ‹creatira›) sa tracti da quella part da l’istorgia da la Terra ch’è segnada d’in vast svilup da las pli differentas furmas da vita. L’èra che preceda il fanerozoicum (e ch’ha durà prest otg giadas uschè ditg sco quella!) sa numna precambrium.
Temps da glatsch hai adina puspè dà en l’istorgia da la Terra: l’emprima – e pli lunga – ha gì lieu en il precambrium avant ca. 2,2 milliardas onns; las ulteriuras sis èn suandadas avant 735, 650, 582, 450, 360 e 33,5 milliuns onns. Dals radund 4,6 milliardas onns che la Terra exista, sa laschan attribuir tut en tut radund 500 milliuns onns a las epocas da glatsch (da quai radund 300 a l’emprima, las ulteriuras varieschan tranter 2 e 100 milliuns onns).
Sco temp da glatsch vala ina perioda en l’istorgia da la Terra, durant la quala almain in dals dus pols è stà englatschà. Sch’ins applitgescha la definiziun pli severa che omadus pols stoppian esser cuverts cun glatsch, alura na dura l’ultima epoca da glatsch betg dapi 33,5 milliuns onns, mabain dapi 2,7 milliuns onns (cura ch’era il Pol dal Nord è vegnì cuvert cun glatsch). Questa epoca da glatsch pli nova è pia quasi identica cun la perioda geologica quartar e dura fin oz. Cura che Karl Friedrich Schimper ha creà il 1837 il term ‹temp da glatsch› ha el er applitgà quel oriundamain sin la perioda dal quartar. Pli tard han ins constatà ch’igl ha dà gia pli baud temps da glatsch e plinavant ina successiun da plirs temps fraids e temps chauds entaifer il temp da glatsch actual. En il territori da las Alps vegnan ils temps fraids da l’ultim temp da glatsch numnads – tenor il stadi da la perscrutaziun actuala – Biber, Danubi, Günz, Mindel, Riss e Würm.
Da quest temp da glatsch en il senn dal quartar tractan las expectoraziuns da René Hantke. Hantke è stà blers onns professer a la Scola politecnica federala a Turitg. El è sa fatschentà durant decennis cun las glazialisaziuns dal quartar ed è daventà in spezialist da renum internaziunal sin quest champ. Dad el derivan numerusas publicaziuns davart il temp da glatsch en Svizra ed en il territori da las Alps en general.
«Durant las surglatschadas las pli grondas da la terzultima e da la penultima epoca, numnadas Mindel e Riss, èn ils glatschers creschids sur la Svizra Bassa or ed èn s’unids cun ils glatschers al sid dal Guaud Nair ch’eran medemamain creschids fermamain. Tut en tut cuvrivan ils glatschers uschia passa 95 % da la surfatscha da la Svizra.»
Il text rumantsch mussa a l’exempel da furmaziuns topograficas (surtut dal Grischun) co che la scienza arriva a sias enconuschientschas davart il temp da glatsch. Hantke descriva il decurs dals singuls temps fraids e preschenta teorias co che temps da glatsch pon insumma sa furmar. La perscrutaziun fa bain adina puspè novas enconuschientschas sin quest champ – quai che sa manifestescha per exempel en ina u l’autra adattaziun areguard la successiun resp. ils nums dals singuls temps fraids. Ma tut en tut han las expectoraziuns da Hantke mantegnì lur actualitad e porschan er oz in’invista fascinanta en in mund ch’ans para forsa a l’emprima egliada ester e lontan, ma ch’è en realitad preschent en praticamain tut las furmas topograficas ch’ans circumdeschan.
| Indicaziuns bibliograficas Autur: René Hantke Titel: Dapi milliuns onns. Epocas glazialas en Svizra Onn da publicaziun: 1985 (Annalas) / 2011 (e-book) Dumber da segns: ca. 17 200 Links Telechargiar sco e-book Las periodas geologicas da la Terra ed il svilup da la diversitad da la vita |
MAGLIACUDESCHS 
