L’um ch’ha pers sia sumbriva. L’istorgia mirvegliusa da Peter Schlemihl

Cun ‹Peter Schlemihl› ha Adelbert von Chamisso (1781–1838) creà in dals pli enconuschents raquints da la romantica. Situà tranter istorgia d’aventura e paraula d’art cumbinescha quel elements autobiografics cun dumondas existenzialas che mantegnan lur actualitad.

SGUARD A L’INTERN

I dat texts ch’èn quasi atemporals. Er quels fladan sa chapescha il spiert da lur temp ed èn inserids en in context istoric specific; ma els tractan ina tematica a moda talmain exemplarica e genuina ch’era il lectur dad oz po s’identifitgar cun ses cuntegn resp. cun il protagonist. Quai è senz’auter er il cas tar il famus raquint ‹Peter Schlemihl› dad Adelbert von Chamisso.

Sa sviluppada era la «paraula» apparentamain «per ma distrair e per divertir ils uffants d’in ami», sco che scriva l’autur. Ma quai è be in aspect da sia genesa. Sa fatschentond cun ses autur e cun ils eveniments istorics dal 1813 dat spert en egl ch’il raquint è bundant pli cumplex che quai ch’el para a l’emprima egliada e ch’el tut sgarguglia da referenzas ed allusiuns biograficas, politicas, scientificas, filosoficas, religiusas ed auter pli.

Prendain l’autur sez: Naschì en Frantscha en in ambient aristocratic, ha el stuì fugir cun sia famiglia dals embrugls revoluziunars. Sa chasà la finala a Berlin, è Chamisso sa sentì l’entira vita stratg vi e nà tranter las differentas fassettas da si’identitad. El era Franzos e tuttina Tudestg, liberal e tuttina aristocrat, militar e tuttina pacifist, scienzià e tuttina litterar… Quest malruaus intern è in dals tratgs caracteristics ch’accumpogna il lectur tras l’entir raquint da ‹Peter Schlemihl›. E la sumbriva ch’è persa per adina daventa quasi il simbol da l’identitad sparpagliada.

Da questas notizias biograficas sa lascha far tgunschamain la punt tar l’aspect psicologic e sociologic dal raquint. Il protagonist da quel è da l’entschatta ennà ina figura marginala e discreta; e suenter avair vendì sia sumbriva sa tschenta Schlemihl definitivamain a l’ur da la societad, tranter las persunas suspectas e sbittadas. Partind da questas constataziuns sa lascha il cuntegn dal raquint actualisar fitg bain al confruntond cun las figuras marginalas da la societad moderna: persunas cun impediments, minoritads e fugitivs. E ‹marginal› na sto betg exnum sa referir be ad aspects socio-economics. Quai po er esser quel u quella ch’è ‹auter ch’ils auters› en ses cumportament ed en ses pensar en in senn avantgardistic, quasi ils ‹curius dad oz› che furman ils avrapista per il ‹normal da damaun›. Dessi senza quels la scrittira, l’imperativ categoric, la teoria da l’evoluziun u il computer?

Betg il davos reusseschi ad Adalbert von Chamisso d’elevar quest sguard sin l’individi, sin la societad e sin lur entretschament en l’istorgia ed il mund ad in’abstracziun filosofica d’ina qualitad surprendenta:

«Er qua, sco gia savens en mia vita ed insumma adina puspè en l’istorgia mundiala, ha in eveniment remplazzà l’ovra. Pli tard sun jau ma reconcilià cun mamez. L’emprim hai jau emprendì a stimar la necessitad, la quala sa nutrescha bain bundant pli ferm da l’eveniment succedì che da l’ovra fatga! Alura hai jau er cumenzà a stimar questa necessitad sco sort prudenta che sa tira tras l’entir grond mecanissem, en il qual nus intervegnin be sco participants, sco rodas che muventan e che vegnan muventadas. Quai che duai esser sto capitar e quai che dueva esser è capità, e quai betg senza in destin, il qual jau hai emprendì a stimar en mia sort ed en la sort da quels ch’èn vegnids tschiffads tras la mia.»

Sco usità tar las ediziuns da texts da Vichipedia sa cumpona il cudesch da duas parts: A l’ediziun dal raquint sco tal suondan materialias che preschentan la genesa dal raquint e l’autur e che situeschan ‹Peter Schlemihl› entaifer l’istorgia da la litteratura (artitgels ‹romantica› e ‹paraula d’art›).

Indicaziuns bibliograficas
Autur(a): Adelbert von Chamisso
Titel: L’um ch’ha pers sia sumbriva. L’istorgia mirvegliusa da Peter Schlemihl
Chasa editura: Vichipedia rumantscha
Onn da publicaziun: 2016
Dumber da segns: 193 000 (97 p.)

 
Links
Telechargiar il raquint en format epub
Telechargiar l’entir cudesch sco e-book
Empustar sco cudesch stampà (book-on-demand)
Emprestar