Co sa preschenta la cumpetenza e la pratica linguistica en il Grischun a nivel individual e collectiv? Tge tenutas èn avant maun en la societad envers las differentas linguas (tudestg, rumantsch e talian) e co èn las relaziuns da las differentas gruppas linguisticas tranter pèr?
‹Das Funktionieren der Dreisprachigkeit im Kanton Graubünden› sa numna in’ovra voluminusa ch’è resortida d’in project da perscrutaziun realisà da l’Institut grischun per la perscrutaziun da la cultura e sustegnì dal Fond naziunal svizzer per la perscrutaziun scientifica. Il cudesch ch’è cumparì il 2008 sa cumpona da las suandantas contribuziuns: ‹Die drei Sprachen Graubündens aufgrund der Volkszählungsergebnisse› (Matthias Grünert), ‹Orte des traditionellen rätoromanischen Sprachgebietes› (Regula Cathomas), ‹Regioni del territorio di lingua italiana› (Mathias Picenoni), ‹Casi particolari dell’italofonia› (Mathias Picenoni), ‹Orte des deutschen Sprachgebietes› (Thomas Gadmer), ‹Chur – Hauptstadt des dreisprachigen Kantons Graubünden› (Regula Cathomas, Mathias Picenoni, Matthias Grünert) e ‹Die Sprachen auf institutioneller Ebene› (Matthias Grünert). Sin il viertgel davos dal cudesch resumeschan ils editurs la dumonda da partenza da lur lavur da perscrutaziun ed ils temas centrals che vegnan tractads sco suonda:
«Co coexistan las linguas tradiziunalas dal sulet chantun triling da la Svizra, il tudestg, il rumantsch ed il talian, che sa distinguan ferm areguard lur status? En vista a la marginalisaziun cuntinuanta da las duas linguas minoritaras, il rumantsch ed il talian, daventa la dumonda davart il funcziunament da la trilinguitad grischuna particularmain brisanta. Quest studi sociolinguistic s’occupa dal diever individual da las linguas, da las cumpetenzas linguisticas e da las tenutas envers las linguas sco er da la pratica linguistica da las instituziuns.»
La prefaziun (Bruno Moretti), l’introducziun e la conclusiun (Matthias Grünert) èn er cuntegnidas en il cudesch en versiun rumantscha. Questas parts èn vegnidas unidas qua ad in pitschen e-book che dat invista en il resultats principals da las retschertgas e che far forsa gust da s’approfundar pli a fund en l’ovra scientifica da radund 460 paginas. Quai vala surtut per la ‹Conclusiun› che correspunda en sia structura a las singulas parts dal cudesch menziunadas survart e che resumescha a moda concisa il cuntegn ed ils resultats dals singuls chapitels.
Il cudesch furma in’ovra da referenza centrala entaifer la perscrutaziun da la situaziun linguistica en il Grischun, e quai betg il davos per ils suandants motivs:
1. Las singulas contribuziuns sa basan sin la litteratura sociolinguistica la pli nova e s’avischinan a la tematica a moda dal tuttafatg scientifica. Tras quai sa distinguan ils texts a moda positiva da bleras descripziuns popularas e per part idealisantas da l’‹unicum› da la trilinguitad chantunala.
2. Entant che autras retschertgas scientificas tractan savens aspects parzials, sa stenta l’ovra da dar in maletg cumplessiv da la situaziun dal tudestg, dal rumantsch e dal talian en il Grischun. Quai fan l’autura ed ils auturs a moda differenziada e cun preschentar resultats ch’èn tut auter che unilaterals. Uschia resortan tant las sfidas ed ils privels dal svilup actual sco er las schanzas ed ils aspects positivs.
3. La basa per scriver ils singuls artitgels han furmà intervistas e questiunaris ch’èn sa drizzads a tuttas parts da la populaziun e ch’han cumpiglià l’entir intschess dal Chantun. Questa material pussibilitescha in’invista profunda en il cumportament sociolinguistic fin ‹a la basa› e po er servir en avegnir sco spievel da la situaziun mumentana a l’entschatta dal 21avel tschientaner.
Da quest ultim punct resorta però er quai che l’ovra na sa e po betg porscher: Ella ha in focus explicitamain sincron, vul dir ch’ella approfundescha la situaziun il mument ch’èn vegnidas fatgas las retschertgas (ca. 2005). Ins na chatta pia en il cudesch nagina descripziun diacrona dal svilup da las linguas atras l’istorgia. Ed er areguard il svilup pli nov, suenter ch’èn vegnidas fatgas las enquistas, na po l’ovra strusch dar scleriment. Quai ha per consequenza che la data da publicaziun da l’ovra (2008) sto vegnir prendida cun precauziun: Davart la muntada ed ils effects da la Lescha da linguas chantunala ch’è entrada en vigur precis quel onn na po l’ovra anc far naginas indicaziuns; ed er las discussiuns animadas ch’han precedì la votaziun dal pievel dals 17 da zercladur 2007 n’han strusch pudì vegnir resguardadas.
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Div. autur(a)s Titel: Il funcziunament da la trilinguitad en il chantun Grischun Onn da publicaziun: 2008 (versiun stampada) / 2018 (resumaziuns rumantschas sco e-book) Dumber da segns: 44 100 Links Telechargiar sco e-book Preschentaziun dal cudesch Dossier tematic davart la trilinguitad chantunala |
MAGLIACUDESCHS 
