Radionucleids da lingias da decumposiziun natiralas èn avant maun dapertut en la crusta da la terra. Sur l’aua sutterrana u sur l’aria po er l’uman vegnir en contact cun questa radioactivitad natirala. Mesiraziuns servan a giuditgar in’eventuala periclitaziun da la sanadad.
Tar il chavazzin radioactivitad sunan tar ils blers gia las brunsinas d’alarm (u fissi pli correct da dir: il dumbrader da Geiger…). Ma radioactivitad na sto betg automaticamain far allusiun ad ovras atomaras u schizunt a bumbas atomicas. Per l’ina datti applicaziuns dal tuttafatg ‹filantropas› da la radioactivitad, sco per exempel la radioterapia. Per l’autra n’è radioactivitad betg in fenomen ch’è pir resortì or dal regl – chapaivel, ma magari in pau sfranà – da l’uman da vulair encleger e dominar tut. Il cuntrari: i dat ina radioactivitad natirala ch’è preschenta da tut temp enturn nus, per exempel en l’atmosfera, en la terra, en l’aua. Sco dapertut èsi er qua ina dumonda da la dosa – e precis da questa dumonda s’occupa il text qua avant maun:
«La finamira principala da questa lavur», uschia l’autur, saja «stada da survegnir ina survista generala da la contaminaziun natirala radioactiva da l’aua da baiver en il Grischun per alura pudair giuditgar las consequenzas toxicologicas per l’uman sco er las consequenzas areguard il dretg da victualias.»
I sa tracta da la dissertaziun che Otmar Deflorin ha inoltrà il 2004 a l’Universitad da Neuchatel – ed a la quala el ha agiuntà ina resumaziun en tudestg, franzos, englais e rumantsch. Sto esser che l’autur ha gì success cun sia lavur, pertge che diesch onns pli tard al ha l’ANR pudì purtretar sco president dals chemichers chantunals da tut la Svizra (cf. link a la fin da la contribuziun).
Ma enavos tar il cuntegn dal studi: En rom da quel èn vegnidas examinads en in’emprima fasa tut ils provediments d’aua da las 208 vischnancas dal chantun Grischun. Qua è sa mussà che las concentraziuns maximalas ch’èn fixadas da la legislaziun da victualias na vegnan per regla lunschor betg cuntanschidas.
En ina segunda fasa è vegnì drizzà il focus sin las auas minerala. En tut èn vegnidas prendidas ed intercuridas 42 emprovas da quest tip d’aua ch’è caracterisà d’ina concentraziun pli gronda e constanta da minerals dissolvids. La supposiziun che l’aua minerala cuntegnia lura er ina concentraziun pli gronda da radionucleids natirals cumpareglià cun aua sutterrana e da funtauna è pelvaira sa cumprovada. Tar duas auas che vegnan embuttigliadas per il commerzi constatescha l’autur schizunt che quellas cuntegnan «uschè bler 228Ra ch’in export en pajais da la UE fiss problematic. Ultra da quai èsi da spetgar ch’in bel di vegnan a pretender er ils consuments svizzers che las limitas tudestgas pli severas vegnian observadas».
En ina terza fasa èsi vegnì examinà, sche la concentraziun da radionucleids natirals en auas da funtauna e sutterranas correleschia cun la concentraziun da radon en l’aria da locals d’abitar en ils medems territoris. Bain resultan da questas mesiraziuns uschenumnads territoris da radon, ma l’autur accentuescha a medem temp «che sulettamain ina mesiraziun individuala po dar indicaziuns precisas davart la concentraziun da radon en locals d’abitar, perquai che nagina chasa n’è construida sco l’autra, nagina chasa n’è uschè permeabla per radon sco l’autra e nagina chasa n’è construida sin il medem terren sco l’autra».
En ina quarta ed ultima fasa ha Otmar Deflorin intercurrì uschenumnads hot-spots per pudair examinar e giuditgar pli precis l’existenza da pli grondas concentraziuns localas. Concret èn vegnidas prendidas sut la marella tschintg funtaunas a Mustér, Val S. Pieder, Bravuogn ed en il Puschlav. L’autur terminescha sia lavur cun la constataziun ch’i n’hajan betg pudì vegnir eruidas relaziuns geologicas u idrogeologicas communablas dals hot-spots, mabain che las autas concentraziuns sajan probablamain influenzadas fermamain da relaziuns geochemicas localas.
Tut en tut: In tractat davart ina tematica che n’è betg gist fitg preschenta en il mintgadi, ma che vegn preschentada qua en in linguatg surprendentamain fluent e bain chapibel. La meglra cumprova ch’il rumantsch – applitgà a moda adequata – funcziunesch er fitg bain per tematicas autamain scientificas e cumplexas.
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Otmar Deflorin Titel: Radionucleids natirals en auas sutterranas dal Grischun Onn da publicaziun: 2014 (e-book) Dumber da segns: 17 100 Links Telechargiar sco e-book Infurmaziuns davart l’autur |
MAGLIACUDESCHS 
