«J. Scarpatetti, Medic à Coira» è inditgà a l’entschatta da quest raquint da chatscha, cumparì l’onn 1896 en las ‹Annalas›. Cun retschertgar in pauet en catalogs e manuals sa lascha eruir baininqual infurmaziun davart vita ed ovra da quest autur che merita da vegnir rescuvert.
Giatgen Scarpatetti è naschì ils 22 da favrer 1856 a Cunter. Suenter la scola primara ha el frequentà il gimnasi a Mustér e fatg matura a Sviz. Alura ha el studegià medischina a Turitg e Basilea. Il 1883 è el daventà medi a Spleia, danunder ch’el vegniva savens er clamà ordaifer il Valragn, ad Avras, Schons, Stussavgia, San Bernardin e perfin a Chiavenna. Dal 1888 fin il 1892 ha el manà ina pratica da medi a Bäretswil (Part Sura Turitgaisa) ed è alura sa staziunà per si’ulteriura activitad professiunala a Cuira. Là è el stà bundant ventg onns medi a Passugg, nua ch’el è er sa fatg in num cun lavurs scientificas davart l’effect curativ da l’aua minerala sin differentas malsognas. Ils ultims onns da sia vita (dal 1918 fin il 1924) ha el suffrì da divers malessers corporals ed era lià il davos al letg; ma tenor pussaivladad sa rendeva el adina puspè per curts segiurns en ses charezzà vitg nativ Cunter.
En las ‹Annalas› dal 1926 ha Andrea Steier scrit in vast necrolog, en il qual el fa er menziun da l’engaschament da Giatgen Scarpatetti sco suprastant da la Societad Retorumantscha. Là furmava el «cun professer Muoth e Dr. Nay (…) in traifegl d’originalitad» ed ha concepì per las ‹Annalas› diversas lavurs, numnadamain: ‹Ord la veta digl catschader an Surses› (1896), ‹Norma da dretg criminal digl cres da Surses› (1901), ‹Treis istorgias ôr della veta della streia da Tinizung› (1913), ‹Las canzungs d’eir cun la steila sen la festa digls treis s. Rètgs› (1916), ‹Tschent proverbas della Val Surses› (1922), ‹La tgatscha sen igl terz davos urs ainten igl Cantung Grischung› (1923), ‹Tschent pleds rars ôr della Val Surses, per part giò morts ôr, per part darar plé an usit› (1924). E Steier agiunta: «Parts da sia bella lavur ‹Ord la veta digl catschader an Surses› èn vegnidas reproducidas en il cudesch da scola da Surmeir da la IV classa. Quai vegn adina a restar ina lectura interessanta.»
Da quai pon ins sa persvader cun leger en versiun digitala la furma integrala dal text, transponì tenor la versiun cumparida il 1896 en las ‹Annalas›. Il raquint flada da l’emprima a la davosa lingia l’amur per la patria e la passiun per la chatscha – ma abstrahà da sias allusiuns in pau pateticas, liadas al gust romantic-naziunalistic da ses temp, mantegna il text tuttavia sias qualitads sco raquint interessant e captivant.
«L’aura, il lieu e tut las circumstanzas èn favuraivlas e nus ussa sin il post – il chamutsch circa 80 meters davent, pasculond senza indizis e suspect. Sin dumonda da mes cumpogn, sche jau al veglia schluppettar, al hai jau respundì ch’el duaja be trair sin il buc. La balla parta dal schluppet – ed il chamutsch rodla nauagiu ‹chau e tgil› in toc da circa 30 meters.
Sin quest culp siglia tut nunspetgadamain e senza avair gì pli baud indizis londeror, ina bestga d’in buc suenter in cron si e sa ferma sisum in fil, ma contemplond, betg dapli che 40 meters davent da mai. Uss era arrivada aua er sin mes mulin!»
| Indicaziuns bibliograficas Autur(a): Giatgen Scarpatetti Titel: Or da la vita dal chatschader en Surses Onn da publicaziun: 2017 (e-book en rumantsch grischun; la versiun surmirana è cumparida il 1896) Dumber da segns: 20 500 Links Telechargiar sco e-book |
MAGLIACUDESCHS 
