Las paraulas furman in dals stgazis ils pli prezius da la cultura populara rumantscha. Sin pitschen spazi è sa mantegnida ina varietad da motivs surprendenta. Las influenzas èn multifaras e dattan perditga da la transfurmaziun d’in fundus narrativ internaziunal en vestgì alpin.
Errur e reconciliaziun
Il relasch rumantsch e tudestg dad Alexander Balletta (1842–1887) cumpiglia tranter auter descripziuns da viadi, isanzas, schurnalistica politica e lavurs istoricas. En pli las novellas ‹Alfred› (tudestg), ‹Ina sempla historia›, ‹Bien di, bien onn, dei biemaun› ed ‹Errur e reconsiliaziun›.
L’Indian grischun
Cun ‹L’Indian grischun› ha Gion Antoni Bühler (1825–1897) tschentà in monument a l’istorgia e cultura da sia vischnanca nativa Domat. E la segunda mesadad da la novella tematisescha l’emigraziun sur mar ch’era tuttavia anc actuala dal temp ch’il text è cumparì (1890).
Versets
Questa publicaziun cumpiglia ina rimnada da radund 40 versets per uffants. Ils singuls chapitels dal cudesch: il temp, primavaira e stad, sulegl e plievgia, animalets, bain puril, mastergns, famiglia, las parts dal corp, versets da la detta, versets da dumbrar, gieus da moviment, advent e Nadal.
La Passiun da Sumvitg dal temp dal domini franzos 1801
Il giurist Pieder Tuor (1876–1957) n’è betg be stà in’autoritad federala sin il champ dal dretg d’ierta, mabain er in Rumantsch fitg engaschà. In pitschen insatg da ses vast operar porscha ses tractat davart la Passiun da Sumvitg dal 1801 che sa legia sco in veritabel crimi.
La vatga cranzla
Il term ‹cranzla› deriva dal vocabulari puril tradiziunal. El designescha ina vatga cun ina corna largia e sturschida ed en il senn metaforic ina dunna ‹che sa tge ch’ella vul›. En l’enconuschent raquint da Vonmoos èsi però plitost Steivan Paloc che maina sasez per il nas…
Bulieus da noss guauds
Suenter ‹Flurs da prada› (1990) è ‹Bulieus da noss guauds› (2005) il segund cudesch da giaglioffa che dat invista en in champ da la flora indigena e che sa lascha duvrar or en la natira sco clav da determinaziun. L’autur Men Bisaz vala cun raschun sco in dals gronds experts da bulieus dal Grischun.
Or da la vita dal chatschader en Surses
«J. Scarpatetti, Medic à Coira» è inditgà a l’entschatta da quest raquint da chatscha, cumparì l’onn 1896 en las ‹Annalas›. Cun retschertgar in pauet en catalogs e manuals sa lascha eruir baininqual infurmaziun davart vita ed ovra da quest autur che merita da vegnir rescuvert.
Gion Tambur
‹Gion Tambur. Vita e lavur d’in impressari grischun› da Christian Christoffel è in raquint istoric ch’è dublamain autentic: per l’ina descriva l’autur la vita ed ovra dal protagonist a basa dals fatgs; per l’autra cumplettescha el quels cun regurdientschas che tanschan enavos en si’atgna uffanza.
Il salip e la furmicla
Tar la versiun en rumantsch grischun dal ‹salip e la furmicla› sa tracti d’ina transposiziun integrala dal raquint da Sep Mudest Nay (cumparì l’onn 1940 en versiun sursilvana). Ed a la fin cuntegna l’e-book il text da la chanzun populara ch’è cumprovada da l’Engiadina fin en Surselva.
MAGLIACUDESCHS 